Het Landelijk Expertisecentrum Sterven is een stichting zonder winstoogmerk. De vier vrouwen achter de stichting, Ineke Koedam, Els den Outer, Lyda Westenbrink, en Ineke van der Ouderaa, zien het als hun missie om bij te dragen aan kwaliteit van leven voor iedere stervende door inzicht te geven in het proces van sterven en door het bevorderen van kennis en wijsheid over sterven
Website quote:
Wij zien een samenleving voor ons die aanvaardt dat sterven onderdeel is van het leven. Wie de weerstand tegen sterven laat varen en het hele leven, met hoogte- en dieptepunten, teleurstelling en succes, omarmt zal een stuk gelukkiger leven: minder angstig en krampachtig, meer open en bewust. Wij zetten ons in voor een stervenscultuur in Nederland gebaseerd op inzicht en vertrouwen.
***
Op initiatief van Energy Medicine Nederland wordt in het nu volgende interview met Ineke Koedam, medeoprichter van het Landelijke Expertisecentrum Sterven en auteur van o.a. het boek ‘In het licht van sterven’; dieper ingegaan op bewustwording ten aanzien van het sterven en de gelaagdheid van het proces.
Vragen 1 & 2: De inspiratiebron van het landelijk expertisecentrum sterven en de benadering van het stervensproces.
Vraag 1: Wat vormt de inspiratiebron voor het landelijk expertisecentrum?
Ineke Koedam: Ik heb me jaren intensief bezig gehouden met het sterven en alles wat daarbij komt kijken, als hospice medewerker en ook met de onderzoeken die ik heb gedaan naar levenseinde-ervaringen (end-of-life experiences). Opmerkelijk is is dat er vandaag de dag meer en meer gemedicaliseerd wordt rondom het sterfbed, ook in hospices, en dat er steeds vaker palliatieve sedatie wordt ingezet.
Ook twee jaar geleden tijdens het eerste hospice zorgcongres, werd er eigenlijk voornamelijk aandacht besteed aan de fysieke kant van het sterven, zoals wat te doen bij benauwdheid of hoe je moet tillen; echt de verpleegkundige zorg.
Dat riep bij mij de impuls om er iets naast te willen zetten.We wéten immers dat er veel meer samenhangt met het sterven.De focus op voornamelijk de fysieke kant kwam lijkt als een terugval na het pionierswerk van bijvoorbeeld Elisabeth Kübler Ross.*
(*Zwitsers-Amerikaanse psychiater die met haar werk en boeken van grote betekenis is geweest voor de maatschappelijk bewustwording ten aanzien van sterven en rouwverwerking )
Vraag 2 : Waarom is men volgens jou weer meer gaan medicaliseren en zich gaan richten op de fysieke kant van het sterven?
Ineke Koedam: Dat heeft heel veel te maken met de samenleving waarin we nu leven. Er wordt wel gezegd dat artsen niet voldoende worden opgeleid om het levenseindegesprek aan te gaan, waardoor er doorbehandeld wordt, maar anderzijds gebeurt dit ook vaak op verzoek van de mensen die gaan sterven of de familie. Dit lijkt op zo’n moment gemakkelijker dan het levenseinde onder ogen zien en het leven afronden.
Vragen 3 & 4: Bewustwording van het stervensproces en de fysieke, mentale, emotionele en geestelijke gelaagdheid.
Vraag 3. Wat bedoel je wanneer je in je antwoord op vraag 1, zegt dat we toch wéten dat er veel meer samenhangt met het sterven? Wat weten we dan wel, of juist niet?
Ineke Koedam: Dat is een goed punt. Daarom zijn wij (het Landelijk Expertisecentrum Sterven) er eigenlijk; om het bewustzijn daarin te bevorderen. Binnen de hospicewereld is er veel kennis en wijsheid over het sterven en de begeleiding daarin. Daarbuiten is men er veel minder mee bezig en dat is begrijpelijk want je gaat je er pas in verdiepen op het moment dat het aan de orde is.
Het is ook zeker niet onze bedoeling dat iedereen er nu over moet gaan praten of nadenken. Wat we wel willen, en uit ervaring weten, is dat áls mensen geconfronteerd worden met het sterven, er een behoefte ontstaat om het proces te duiden en te willen begrijpen. Wat gebeurt er nu? Hoe moet ik hier mee omgaan?
Op zo’n moment hoop ik dat mensen weten dat wij er zijn en expertise kennis en wijsheid in huis hebben; niet alleen van onszelf, maar ook van anderen voor wie we graag een platform zijn. Op onze website vind je dit o.a. terug op onze pagina ’Ter Inspiratie’
Vraag 4: Is het moment waarop je geconfronteerd met sterfelijkheid, -van jezelf of iemand in je naaste omgeving-, ook het natuurlijke moment waarop je meer van het stervensproces wilt weten en als het ware een stukje groeit in je bewustwording?
Ineke Koedam: Ja en Nee. Voor sommige mensen wel, die gaan er al heel bewust mee om, maar er is ook een grote groep die het van zich afschuift en dat is ook een manier om ermee om te gaan.
Het is wel zo dat je als naaste hele sterke ervaringen kan hebben rondom het sterfbed, net als bij een geboorte, ook wanneer je nog nooit iets dergelijks hebt meegemaakt. Daar hoef je niet spiritueel ontwikkeld voor te zijn; dat overkomt ook een heel rationeel denkend mens.
Wat we naar buiten willen brengen is dat sterven een gelaagd proces is.
Er gebeurt iets op verschillende niveaus,:
- Fysiek,
- Emotioneel
- Mentaal
- Geestelijk/spiritueel
allen lagen die we in ons mens-zijn vertegenwoordigd hebben. Op alle vier de gebieden gebeurt wat en ze zijn alle vier even belangrijk. Als stervensbegeleider kunnen we onszelf als instrument verfijnen. Op fysiek niveau is vrij duidelijk te zien wat er gebeurt, maar emotioneel en mentaal is dat het al wat lastiger en om iets op geestelijk niveau te ervaren zal je je zintuigelijke waarneming moeten verfijnen om dat op te kunnen pikken.
Wanneer mensen de overgang naderen, kunnen ze ervaringen hebben die we met het dagelijks bewustzijn niet zo snel onderkennen en daar kunnen we ons in ontwikkelen. Als Landelijk Expertisecentrum Sterven vinden we die ontwikkeling belangrijk omdat we zien dat de behoeften en belevingen van stervenden veranderen naarmate ze die overgang naderen.
Vragen 5 & 6: De toekomst van stervensbegeleiding en de houding van de maatschappij daarin.
Vraag 5: Denk je dat het in de toekomst een natuurlijk vermogen zal zijn binnen de menselijke ontwikkeling om ontvankelijk te zijn voor zowel de fysieke als mentale en geestelijke kant van het sterven?
Ineke Koedam: ja dat denk ik wel. Ik denk dat er op dit moment heel veel gaande is en dat eigenlijk alles in de wereld een afspiegeling is van die enorme verschuiving die er plaats aan het vinden is. Daarom zie je ook die hele grote polarisaties; mensen die hier echt mee werken, mee bezig zijn, maar ook de andere kant, die daar tegenin druist.
Vraag 6: Draagt het Landelijk Expertisecentrum Sterven dan een bepaalde ideologie uit of heeft jullie kennis meer een ondersteunend karakter?
Ineke Koedam: We zijn geen missionarissen, we hebben een ondersteunende functie. In eerste instantie zullen we mensen aantrekken die al een bepaalde herkenning hebben bij wat we uitdragen over het onderwerp, maar ik denk dat er maar heel weinig voor nodig is om daarin een omslag te bewerkstelligen naar een groter publiek.
Maar uiteindelijk is het zo dat iedereen daar zijn of haar eigen weg in te bewandelen heeft. Wij kunnen eigenlijk alleen maar uitnodigend zijn en mensen zullen daar wel of niet op mee resoneren.
Vragen 7 & 8: De politieke en publieke discussie over de wetgeving en de bewustwording rondom het sterven.
Vraag 7: Denk je dat de huidige politieke discussie rondom het sterven een bijdrage levert op het gebied van de bewustwording of gaat het over twee verschillende dingen? Soms lijkt de politiek zo ver af te staan van wat er werkelijk gaande is.
Ineke Koedam: Ja dat is waar, maar tegelijkertijd denk ik dat juist dit soort ontwikkelingen een functie hebben en een bijdrage leveren. Juist door wetsvoorstellen gaan mensen nadenken en gaan er ook mensen opstaan. Het nodigt uit tot dieper doordenken. Soms lijkt iets een terugval, maar dan blijkt het toch weer een stap op de hele weg te zijn.
Vraag 8: Wat doet het Landelijk Expertisecentrum Sterven actief, naar buiten toe, ter bevordering van het bewustzijn over sterven?
Ineke Koedam: Wij hebben 24 mei- de dag dat we naar buiten traden in 2016, uitgeroepen tot Nationale Dag Aandacht Voor Sterven. Dit jaar organiseren we op die dag een symposium voor de zorgprofessionals, vrijwilligers en belangstellenden. Voor de mensen die niet naar zo’n symposium komen, zijn we bezig met een theaterstuk, een eenakter, voor ons geschreven door een theatermaker en acteur die in 30 minuten uitbeeldt wat er allemaal gebeurt wanneer hij zijn levenseinde onder ogen moet zien. Hij heeft dat gebaseerd op de gelaagdheid van het stervensproces; het fysieke, mentale, emotionele en geestelijk/spirituele facet. ** (**zie ook vraag antwoord op vraag 4)
Na de voorstelling is er gelegenheid tot vragen stellen en uitwisseling.
Vragen 9, 10 & 11: Stervensbegeleiding en de competenties daarin
Vraag 9: Confrontatie met sterfelijkheid en sterven is doorgaans niet iets wat je opzoekt, maar wat je overkomt. Kan je een paar karakteristieke kwaliteiten noemen die volgens jou passen in een goede benadering van die confrontatie?
Ineke Koedam: We hebben drie waarden of competenties of talenten ook op onze website staan van waaruit wij werken en die wij van belang vinden rondom het sterven.
- In de eerste plaats is dat Realisme; het zien van de werkelijkheid zoals die is. Realisme is neutraal en brengt je heel goed in het ‘hier en nu’ wat ook nodig is om te kunnen zien wat er op dat moment nodig is.
- Tegelijkertijd heb jij bij dat realisme ook Zachtheid nodig; naar de stervende maar ook naar jezelf. Het vraagt dus om realisme met een open hart.
- Het derde facet is Dienstbaarheid, niet in de zin van onderdanigheid, maar met inzet van je wezenstalent, je eigen unieke gave; zoals ruimte of vrede, compassie, harmonie, die je met een open hart en zachtheid kunt inzetten. Welke dat zijn is voor iedereen verschillend.
Vraag 10: Wat doe jij zelf, in de hoedanigheid van stervensbegeleider, wanneer je merkt dat mensen eigenlijk nog niet toe zijn aan het ‘meer’ wat bij sterven een rol speelt.
Ineke Koedam: Ik blijf daar neutraal in. Wanneer mensen eraan toe zijn komen ze vanzelf. Wat ik ook graag wil onderstrepen is dat wij als Landelijk Expertisecentrum Sterven niet geworteld zijn in een specifieke geloofstraditie.
Wij plaatsen het stervensproces in het perspectief van de elementenleer, aarde, water, vuur, lucht en het ether element. Die elementen spelen een belangrijke rol in ons Mens-Zijn, daaruit zijn we opgebouwd en tijdens het sterven verlaten die elementen één voor één het lichaam. Dat proces is heel erg helpend wanneer je het stervensproces inzichtelijk wil maken. Daar hebben mensen vaak behoefte aan op dat moment. De elementenleer is universeel en overstijgt elke geloofstraditie en je vindt het in vele levensbeschouwingen terug.
Vraag 11: Hoe denk je dat de houding binnen de maatschappij ten opzichte van het sterven er in de al dan niet nabije toekomst uit zal zien?
Ineke Koedam: Mensen die nu bij ons komen en mee willen doen met de opleidingen die we op het gebied van stervensbegeleiding geven, zijn vaak verpleegkundigen en mensen die al werkzaam zijn als beroepskracht in hospices, maar ook mensen die écht voelen: ‘Ik weet niet waarom maar ik hoor hier te zijn’; een uitnodiging op een innerlijk niveau waar men gehoor aan wil geven.
Mijn collega en mededocent Els den Outer en ik hebben wel eens gezegd dat de stervensbegeleiders van de toekomst eigenlijk de nieuwe priesters en priesteressen zijn. Vroeger hadden we dat natuurlijk ingebed in de religie en geloofstradities. Dat is er niet meer en stervensbegeleiders begeven zich op velerlei manieren op die grens van leven en dood en in de gelaagdheid van het stervensproces.
Het gaat immers om veel meer dan alleen het fysieke aspect.
***
Voor meer informatie : Website Landelijk Expertise Centrum Sterven
Het boek van Ineke Koedam,‘In het licht van sterven. Ervaringen op de grens van leven en dood’ is verkrijgbaar in de boekhandel in het Nederlands en Engels
***
